LADC Milu Cuanhnak _ Salai R. Lahnim

Lairam (Lai Autonomous District) kan timi hi Sixth Schedule to The Constitution of India tangah kum 1972 khan a hung chuak, a ram bitkauh hi 1871 sq km a si. Lairam Cozah Local Administration Department nih 2020-2021 chung i data a langhter ning ah cun Village Council (VC) 95 a um, Sub Village Council (SVC) hi 7 a um.

Lairam chungah a ummi dihlak milu hi 103,474 a si. Hi chungah nu 52,095 le pa 51,379 an si, pa nak in nu an tam deuh tinak a si. Minung 103,474 chungah minung 79,500 hrawng hi Laimi ai si i, a dang cu Bru, Chakma le miphun dang an si hna.

Khua (VC) 65 hi Laifa (Halkha, Mara, Bawm, Pang, Matu, Zophei, Lautu, Zotung, Khuafo, Khumi etc) umnak a si. Khuate ( SVC) 2 ah Lai hrinsor an um ve. Khua (VC) 95 ah 17 hi Chakma khua a si, khuate (SVC) 2 hi Chakma umnak a si fawn. Khua (VC) 16 ah Bru an um, khua ( SVC) 1 ah an um fawn. Chakma le Bru i zat in an umnak khua (VC) hi 2 a si, cu bantuk thiamthiam cun khuate (SVC) 2 a um fawn.

Hi minung 103,474 lakah Laifa tlangholh Halkha holh hmangmi hi zatuak ah 18% hrawng an um, Lai hrinsor holh (Bawm, Pang, Tlanglau, etc) hmangmi he hin zatuak ah 23% hrawng an si lai tiah ruah a si. Minung 103,474 lakah Bru holh hmangmi zatuak ah 11% hrawng an si, Chakma holh hmangmi zatuak ah 11.50% hrawng an si. Lairam chung ah hin Rakhine holh le Kawl holh hmangmi tlawmpal an um. A dang zatuak ah 50% hrawng cu Chin hrinsor Zo holh a hmangmi an si.

A cung ah kan rak langhter cangmi LADC milu cuahnak ah Lai Autonomous District cu 1972 ah a hun i sem kong le a bitkauh 1871 sq km a si kong le minung 103,474 lakah minung 97,500 hi Laifa kan si ti kan langhter cang.

Tutan ahcun LADC milu 103,474 lakah Bru, Chakma, Kawl Vai le Kawr Vai telh loin Lai hritlai milu 97,500 chuahnak, kan chuahkehnak hmunram hoihin tawi tein kan ngei lai.

LADC area ah Lai hrinsor ummi hi Chin State lei in a rak lutmi kan si bik, Lai miphun kan si dih ko nain, phu 4/5 ah then khawh kan si. Phun cheukhat a lutthuak deuhmi um hmanh hna seh law, chuahkehnak hoih in ka thenmi phu hna muisam a hnorsuang lem lo. LADC milu kherhlai a herhnak cu Lai-ism hi a lohtlau lo i vulei cungah Laifa kan hmunh zungzal ve nakhnga a si.

LADC area i a ummi Lai hrinsor phunkip, kan rak chuahnak hmun/ram hoih in then khawhmi hna cu hi hna hi an si.

  1. Leitak-Marau Group: Leitak hi khua upa ngai a si, AD 1450 hrawng ah an tlak, Zophei le Lautu lei chuahkehnak khua a si. Marau hi tlang min a si i Mara pawl rak chuahnak tlang a si fawn. Zophei, Lautu, Mara, Zotung le Senthang hna he an i sengtlaih ngai caah “Leitak-Marau Group” ah kan chiah hna lai.

Chin State lei in LADC area i Lai hrinsor a rak lut hmasabik cu Leitak-Marau Group hi an si. Sangau in Saiha lei ah an lan, cuticun an umnak hmasa Leitak le Marau lei ah an kai, a hnuah LADC area ah cheukhat an run lut than.

Cuticun, Leitak-Marau Group phun hna cu hi hna hi an si: Lianching, Lianhlawng, Lahnim, Sakhong, Nuhrim, Nutlai, Vuangtu, Thangngen, Lawngsang, Mathipi, Mualhlun, Hlawnceu, Bunghai, Thlaceu, Keiraw, Thianhlun, Ceupa, Sawmhal, Fambawl, etc.

  1. Tlaisun-Falam Group: Tlaisun hi khua upa ngai a si, AD 1500 hrawngah tlakmi a si. Tlaisun hnuah Falam an tlak than, hi hmun hrawnghrang hin LADC area a rak phanmi hna cu Tlaisun-Falam Group tiin kan chiah. Lai hrinsor lakah phu thawng le roling an si.

Ticun, Tlaisun-Falam Group phun hna cu: Zahau, Hlawnceu, Tlaisun, Fanai, Sunthla, Shahu, Amlai, Khualring, Seval, Rama, Laitluang, etc. An rak um balnak khua hna cu Sangau, Lawngtlai le Bungtlang hna an si.

  1. Halkha-Thantlang Group: Myanmar ramchung, Chin State khualipi Halkha le Thantlang zong hi khua upa ngaingai an si. AD 1450 hrawngah Lai hrinsor nih an tlakmi a si. Hi khua hin Zathang le Cinzah bawi hna nih LADC area ah ram an run halh i khua zeimaw zat an run tlak. Halkha Zathang nih an tlakmi khua minthang deuh hna cu Sangau, Vombuk, Tuithumhnar le Ngengpuitlang hna an si.

Cuticun, Halkha-Thantlang Group in a rak phanmi LADC area ah a ummi chungphun hna cu hi hna hi an si: Cinzah, Zathang, Khenglawt, Hlawnching, Hranglung, Aineh, Chuntei, Bawikhar, Mangpa, Tluangneh, Siakhel, Chiato, etc.

  1. Lungzarh-Khuafo Group: Khuafo le Lungzarh hi Chin State chung um, khua a naih ngaimi an si. Hi khua an tlak hi AD 1600 hrawngah a si. Lungzarh-Khuafo Group chungin LADC area a rak lutmi phun hna cu hi hna hi an si: Fanchun, Hnialum, Mualcin, Zinhlawng, etc. An lakah Cinzah le Khenglawt zong an i tel, annih hi Thantlang lei in bawi caah an lakmi hna an si.
  2. Mindat-Matupi Group: Chin State chung thiam in Matupi khua le Mindat hrawng in LADC area a phan zong an um. Annih group hi cu hawi hnu deuh an si caah LADC demography ah hin an lang tuk lo hlei ah an tam fawn lo. Mindat-Matupi Group in chungphun kan theihtawk cu Anri le Ponai an si.

Hi kan chimmi chungphun hna hi Lai hrinsor an si dih. Kan rak chuahkehnak khuaram hoih in a phuphu in kan then bia tu a si. LADC minung 50% nih hin Chin hrinsor Zo holh an hmang, cucu Lungzarh-Khuafo chuak dih ah ruah sual an fawi te, a taktak ah cun a rak si lo. Group tete ah hin mah holh le identity kaltak in, identity dang a hrawmmi an um len, hi nih hin kan ram kalphung le ramkhel tiang a hnorsuan. Curuangah, sub identity kaltak loin common identity ser zong a hauhnak a si. Cucaahcun, LADC Laimi kan sining ka chimmi hi a tlam zong a tling lem lai lo, asinain kan ram sersiamnak le, Lai-ism sersiam dingin mizapi caah santlaimi a si ko lai tiah kaa ruahchan.

The Lairam Times

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Previous post Run Kan Hlam Cang – Salai R. Lahnim
Next post Lai Nithla Relnak Min Le Sullam – Salai C Twintwin