Zo-Chin Hna Le An Khua Tlaknak

Zo-Chin Hna Le An Khua Tlaknak, Zo-Chin hna cu Kalemyo an umnak zawn in tlang ah an hung kai i, a tu Tedim ram Cimnuai lungkua ah an phan. Cimnuai ah cun caan saupi an um. AD 1600 hrawng ah hin mi an hong tam cang i an i rem ti lo i, a pawngkam le a tlang thlanglei ah an kal. A cheu cu Manipur ram tiang an phan. Tedim peng chung i a ummi Zo-Chin hna cu Lai-Chin hna nih ‘Paihte’ an rak ti hna. Lusei miphun a cheu nih cun ‘Thaute’ ti zongah an ti hna, a thau mi miphun tinak a si. Asinain an mah nih cun Thaute timi cu Sizang phun hi an si an ti. Paihte miphun cu hrinphun in an i tthen tthan i, Guite, Teizang, Thado ( Khuangsai ), Sukte, Sizang, Khuano, Saizang, Vaiphei, Baite, Gangte le Zo an si .

Zo-Chin ( Paihte ) miphun hna cu Cimnuai le a pawngkam hrawngah kum 200 tluk an um hnuah minung an hong tam cang i, hmunkhat ah an um khawh ti lo caah a tu Tedim peng ah khin a kakip ah an i tthen i khua an tlak hna. An i tthennak kong hi an mah Tedim upa nih hitihin an chim: voikhat ah Thado pawl nih sakhi an kah i a sa cu an can i an hawi le kha an zamh cio hna. Cu hnu ah cun Sizang pawl nih sahluk an kah ve i, sahluk cu sa hmete a si caah an hawi le zamh awk a tlak lo i an mah lawng nih an ei. A thaizing ah a phaw cu an dawh i an pho tikah Thado pawl nih an hmuh i sa nganpi ah an rel. Cu tikah cun kannih vial nih sa kan kah tikah kan hleh ve hna. Asinain an nih nih sa an kah tikah an kan hleh ve lo tiah an thin a hung i an i si. Cuticun fak piin an i sik caah hmunkhat ah an um kho ti lo i a kakip ah an i then tiah an chim.

Cuticun a cheu thlanglei ah an zuang i Mualbem khua an va tlak. A tlang thlanglei ah an va zuan caah cu hna pawl cu ‘Sukte’ an ti hna- a chuklei i a zuang mi pawl tinak a si. A cheu cu cite khur umnak sih rawn ah an va um i cu hna cu ‘Sihzang’ an ti hna-Cikhur Sihrawn ah a ummi tinak a si. Vaiphei phu hna cu Manipur ramri lei tlang rawn ah an va kal i Tuitawng khua an va tlak. Thado phun hna cu Cimnuai in chaklei ah an kal i Phaileng khua an va tlak. Zo phun hna cu chaklei ah an kal ve i Camngai khua an va tlak ve.

Sizang phu nih an tuanbia an chimnak ah, “ Myittha tiva kam Kaan khua pawngah kan rak um i cuka cun Cimnuai ah kan ra, cun Cimnuai in Kenedy tlang ah kan kai,” tiah an ti. Khuazei i an rak um hmanhah an hawile Zo-Chin pawl he hmunkhat ah a ra mi an si ko. Atu Khuasak khua in meng hnih hrawng a hlatnak hmun ahkhin Suaktak fale Ngenu ( Nenu ti zong ah an ti ) le Dai Tong nih khua an rak tlak. Cu khua cu a hnu ah atu Khuasak khua hmun ahkhin an hun tthial i, a tu tiang Khuasak khua tiah a hmunmi a si. Khuasak khua in Ngenu fapa Lam Tam nih Lophei khua khi a tlak i, a tu tiang a hmun. Vang Lok fapa Hang Sawn nih Tavaan khua khi a tlak i atu tiang a hmun ve.

Sukte phun cu Mualbem khua ah cun chan riat tiang khua an sa i an karh ngaingai cang. Paihte phun lak ah hin a thawngbik mi an rak si i, Sizang phun chim lo cu an rak tei dih hna. Cucaahcun Paihte phun cu an uk dih hna i khuachiah ramnga zong an rak lak hna. Sukte phun hrinsor hna cu hihi an si; Sukte nih Suk Zo a hrin, Suk Zo nih Mang Cin a hrin, Mang Cin nih Mang Tun a hrin, Mang Tun nih Cin Thang, Liap Thang le Mang Piang a hrin hna. Mang Piang nih Ngai Neek a hrin i, Ngai Neek nih Neek Kip, Neek Zom le Zaang Thuk a hrin hna. Zaang Thuk nih Mang Kim le Khat Tun a hrin hna i, Mang Kim nih Kham Thuam a hrin. Khan Thuam nih fapa le fanu pali a hrin i, Khan Thuam fale chan hin Sukte le Kamhau phun an i tthen.

Kham Thuam cu a pa Mang Kim he an rak i si. Cucaahcun Khan Thuam cu Falam peng Zahau bawi sinah a zaam i, “ ka bawm uh law Sukte bawi ka si ah cun khuachiah kan pek hna lai,” tiah a ti hna. Kum 1820 ah a pa Mang Kim cu a hung thi i, a pa thih an theih cun Zahau pawl nih cun an hun zulh i Mualbem khua cu an hun tuk. A pa Mang Kim a um ti lo caah fawite in an tei hna i Khan Thuam cu Sukte bawi a cang taktak. A biakam a si bantukin Zahau pawl cu khuachiah cu a pek taktak hna. Cucaah nihin tiangin Zahau pawl nih Kamhau cu kan ukmi an si tiah an ti hna.

Khan Thuam cu 1840 kum ah a thi i, a fapa ngakchiabik Khan Zam nih a ro a co awk a si nain uknak a lak hlanah a thih caah a chang tu Za Pau nih a pa ro a co. Kam Hau le a tefa hna nih Tedim ah uknak dang an ser caah Sukte ram cu tthen hnih ah ai tthen i Za Pau uk le Kam Hau uk in an um. Sukte peng cu Saizang, Cimnuai, Khualei, Dimpdi le Phaileng khua hna an si. Kam Hau uknak cu Za Pau ukmi nakin a kau deuh, a tu Saizang khua chaklei Manipur ramri tiang a si. Pehthan ding
Lai Miphun Thawhkehnak Tuanbia_Pu Chawn Kio