Ngeih A Herh Mi Lungput by Zung Lian Hlawnching

Stanford sianghleirun ah psychologist department i professor asimi Dr. Carol S. Dweck (Ph.D) nih “Nunnak kha fa bantuk ah a cantertu cu lungput hi a si” tiah a ti. Cun “Thaizing ah zeibantuk minung dah kan si te lai ti cu nihin kan lungput ah aa hngatmi a si” tiah Chinmi caṭial thiam Salai Joel Ling (Muko Editor) nih a von nolh tikah lungput hi zeitluk in dah a rak biapit tihi a hong fiang ngaingai. Zeibantuk lungput nih dah ram le miphun a ṭhanchoter timi ruah le siamremh hi a biapi tuk hringhran. Lungput ahhin hmuhning phun tampi in a um kho. Ram le miphun ṭhanchonak ah a herh ko tiah biapi deuh in ka ruahmi tu ka von char.

Lungput ahhin a ṭhami le a chiami tiin an um. Cucu Herod le Jesuh hmanthlak nih a fianter ngai. A chiami Herod lungput nih thah nawnnak tiang a chuahpi. A ṭhami Jesuh lungput nih thihnak chung hmanh khan luatnak a chuahpi. Lungput ṭha nih a ngeihmi sining cu; a ṭuanvo ai hngalh, cu a ṭuanvo cu dinnak le teimaknak le dingrep (discipline) ngei tein midang zawnruahnak le upatnak he a nunnak a hman. Cucaah ram le miphun rian kan domh hlan ah kan lungput hi a ṭhami lungput ah sersiam hmasa a herh.

Covo hi kanmah le sining cio in ngeih dih a si. Covo hi ṭuanvo nih a zulh. Kan ṭuanvo ihngalh le ṭuan tikah kan covo kha co khawh si. Tampi kan ṭuan le tampi kan co lai. Tlawmte kan ṭuan le tlawmte kan co lai. Ṭuanvo nih covo a chuahpi bantukin ṭuanlo nih colo a chuahpi ve. Ṭuan loin hmuh lei lawng toh cu uico lungput a si. Cucaah zeibantuk thil kan tuah hmanh ah ṭuanvo ngeimi le ṭuanvo lak duhnak lungput ngeimi si a herh. Miphun pakhat kan sinak ah siseh rammi pakhat kan sinak ah siseh kan ngeihmi covo kan co khawh nakding ahcun kan ṭuanvo ihngalhnak le ṭuanvo lak duhnak kha kan ngeih awkah a herh taktakmi lungput a si.

Dinnak le teimaknak hi ram le miphun ṭhanchonak ah a herh ngaite. “Miphun a lianngantertu cu dinnak a si” (Phungthlukbia 14:34). Caminpuai ah kan thiamnak tein awn i tim ko usih. Phaisa kan hawlnak ah kan ṭuanmi man te hmuh i tim ko usih. Hruaitu cu hruaitu ah ai tlakmi te nih ṭuan ko hna seh. Kan tuhning le kan sining bantuk tein theipar zuun i tim ko hna usih. Cucu pei cawnnak, ṭuannak le kawlhawlnak ah teirialmi hna nih an teirial man an hmuhmi theipar a si fom cu. I hleng hlah usih. I titer hlah usih. Sining lo piin i siter cu sau a nguh lo pinah tha zong a di tuk. Ral zong a chiatter. Dinnak tu nih cun ral a ṭhatter. Kan pupa hna hi an dinnak nih an ral a ṭhatter hna. Dinlonak hi chambaunak chung in a chuakmi si. Chambaunak chung in luatnak ding ah kan ṭuanvo le rian ah teimami kan si a herh. “Teimaknak ah hlawhtlinnak a um i, chambaunak kha a phihkhar khawh zungzal. Cun teimaknak cu zeitik hmanh ah ai sonhtarh (excuse) bal loh” tiah Shobhit sianghleirun cachimtu Michael Sanjev nih a ti. Zeibantuk thil kan tuahmi hmanh ah a teimami si usih. I hne ṭualmal ko usih. Chin miphun hi nihin ahcun kan ṭhangcho tuk e tiah hla tiang in phuah le sak a si i, kan i lunghmuih ngai hna. I lunghmuih ding a si ko. I lawmh ding si ko. Amahbelte a za ti hlah usih. A dongh tiang thiamnak le thil ti khawhnak tiangin teimak chuah ko hna usih.

Dingrep hi mirang nih discipline a timi khi si. Discipline ti cu mah le mah i uk khawhnak, a ṭha timi kha tuah i zuam peng i, a chia timi kha tuah lo i zuam peng tiah Rev. Dr. David Van Bik dictionary ah a um. Cu dingrep cu ram le miphun ṭhanchonak ah a biapi ngaite. Minung kan man tahnak cu dingrep ahhin a si tiah kan mifim hna nih an kan chimh lengmang. Minung hi nu paw chung in kan hong chuah bakte ah cun kan i khat dih nain kan ṭhannak tu ah kan i dang lulh hna. Cuti kan vai idan lulhmi ah dingrep ṭha tein ai tlaihmi paoh an ṭhangcho. Zei ca’h tiah minung cu zeidang he i khat loin Pathian nih Amah muisam keng in a kan sernak ruangah a si. Ni fatin kan nunnak ah dingrep (discipline) ṭha tein i tlaih usih. Chin miphun pakhat kan sinak nunphung, caholh le thil thuam hna hi man ngeite le limhang ngei tein hman thiam le cawisan i zuam hna usih. Dingrep ngeilo buin kan hman ahcun kan nunphung le caholh lila nih siarem loin an kan tuah. A man kan tlakter. A limhang kan zorter. Kan nunphung le caholh cu Chin miphun sinak mit in cuanh le cawisan a herh.
Jesuh Khrih vawlei a rat hi midang zawnruahnak in ai thawk. Zawnruahnak cu ipeknak a si. Zawnruahnak chungah dawtnak a um. Cu dawtnak nihcun thlachiat ruahnak, toidornak le peknak lungthin a ngei. Cu vialte sining he vawlei ah a ra. Cu lungput nih vawlei kha a khupthal a leh (a thlen). “Pathian sinak kha a ngei ko nain Amah lungtho tein sal sinak tu kha aa lak; Minung bantuk ah a cang i minung mui in a lang; Mi toiah aa dor i nawlngaihnak lam kha thih tiang in a zulh” (Fil.2:6-8). Pathian sinak in sal sinak lungput he minung ah a hong i can (thlen) kha zawnruahnak taktak cu a si. Hihi pupa hna zong nih an rak i ngeihmi lunput a si. Fei le cantiang in ral an rak doh ngam kha zawnruahnak lungput cu a si. Nunphung le caholh pakhat te sungh zong an rak duh loh. Chinram kutpi tia sungh zong an rak duh loh. Paput langcawihnak lungput an ngei. Chiat an ton ah an i tuarpi i, ṭhat an ton ah an i lawmhpi. Lungthin khat tein khua an sa. Sining ai hrawmmi an si. Hawi he ai rem lo i, a dangte ah a ummi cu hawi lawh lo ah an ruah hna. Hi vialte lungput hi zawnruahnak cu a si. Mithiang Paul nih II Kor 11:28 chung ah a chimmi cu,“…Khrihfabu zawn ka ruahnak nih hin nifate in a nenh in a ka nenh.” tiah a ti. Zawnruahnak cu mi liang cung thilrit kha mah liang cungah von i khinh a si. American nih Vietnam ral an rak teinak hi hriamnam nakin an ral bawipa biachim le lungput ah a si deuh an ti. A chimmi cu, “nan ral bawipa keimah hi ralram ah cun nan hmai ah ka kal hmasa lai. Teinak kan hmuh i America in teinak pangpar ṭhi he an kan don tik tu ah cun nan hnubik ah kai tlarte lai” a ti. Cucu zawnruahnak in a chuakmi thazaang le teinak hriamnam cu a si. Kawl caṭial thiam Dr. Maung Maung nih “zawnruahnak tlamtling taktak cu a sangbik fimthiamnak, rumnak le ṭhawnnak he zohkhenh, humhak le kilkawi a si” a ti. Cucaah ram le miphun ṭhanchonak caah a sangbik thil ti khawhnak le thiamnak in toidornak, dawtnak, nawlngaihnak le i thlen (i can) duhnak lungput he zohkhenh, humhak le kilkawi kha zawnruahnak taktak cu a si.
Chinmi caṭial thiam Pastor CP Lian Chawn (JMBC Pastor) nih “Minung kan chaak a mertu cu lungput hi a si” a ti. A ṭhami le a ṭhangchomi lam ah kan lungput mer usih. Hngartu si loin hngarmi sinak dingah ṭuanvo i hngalh le lak duhnak lungput hi a herh ngaite. Ram le miphun humhaknak, nunphung le caholh kilvennak ko ah a biapi khun. Cu bantuk ṭuanvo kan laknak le rian ah dinfelnak le teimaknak lungput a rak biapi taktak. Dinfelnak nih ral a ṭhatter i, lianhngannak a hmuh. Teimaknak hi ram le miphun ṭhanchonak phurtu le chambaunak chungin a chanh chuahtu lungput a si. Nunphung le caholh kilvennak ah dingrepnak lungput nih man ngei le limhang ngeimi ah a canter. Zeibantuk thil kan tuahmi hmanh ah miphun aiawhtu ka si timi lungput ngeih a herh ngaite. Chin miphun kan herh ngaimi cu lungrualnak le fonhnak hi a si. Cucu zawnruahnak lungput nih fawi zaang tein a tuah khawh. Zawnruahnak cu sal sinak in nawlngaihnak lungput he zultu ṭha sinak lungput, dawtnak, toidornak, ithlennak hi an si. Cucaah ram le miphun ṭhanchonak ah ṭuanvo hngalh le lak duhnak, dinfelnak le teimaknak, dingrep ngeihnak le zawnruahnak hna hi a biapi taktakmi lungput cu an si.

The Lairam Times